De glasvensters van de Christuskirche

voor het volledige verhaal met meer afbeeldingen:
website gewijd aan de Christuskirche

Op 16 april, 20u-22u vond een feestelijke happening plaats rond dit venster.
Lees meer. 

het verhaal

Toen de beheerders van de Christuskirche (= de bestuursraad van de Protestantse Kerk van de Lange Winkelstraat n° 5) in de jaren 1970 besloten het gebouw te laten slopen en de grond te verkopen, heeft de voorganger van de recent heropgerichte Duitse Evangelische Gemeinde, Pfr. Klaus Looft, aan dhr. Paulfeierborn, een Duitse kunstenaar (woonachtig in de Wolstraat te Antwerpen) de opdracht gegeven om zoveel mogelijk stukken van de glasramen aus zu bauen, te demonteren. Hij had daar geen toestemming voor gevraagd, maar kon de gedachte niet verdragen dat er van die prachtige kerk, helemaal niets meer zou overblijven, want de kerk verkrotte steeds verder en de bouwondernemer was voornemens het hele pand te slopen. Uit de 3 grote glasramen van het koor zijn – volgens mededeling van Pfr. Looft – zeker 5 grote stukken (ongeveer 1 vierkante meter per stuk of zelfs meer) gedemonteerd. Om dit erfgoed voor het nageslacht te bewaren, vertrouwde hij in 1975 de gedemonteerde vensterpanelen toe aan twee kerken en drie privé-personen.

Pfr. Looft blijkt een verstandige keuze te hebben gedaan, want alle toen geredde en geplaatste stukken zijn er nog steeds. Het zijn er zelfs meer dan de vijf, die hij zich – tijdens een ontmoeting in 2004 na afloop van het het erfgoedweekend, waarin dit verhaal voor het eerst wereldkundig is gemaakt, kon herinneren. Op een adventsbazar zijn ook andere – kleinere – stukken uit de kerk verkocht, gaande van glasscherven, brokstukken van de versiering van het kanselklankbord via orgelpijpen (klein en groot), die toen al op de grond lagen) tot een halve kerkbank. Enkele van deze stukken zijn in 2003 getraceerd en tentoongesteld geweest tijdens het erfgoedweekend in de Vlaamsche evangelische kerk (de ‘buurkerk’ a.h.w. van de Christuskirche).

In de nasleep van datzelfde erfgoedweekend kon in 2005 met steun van de provincie Antwerpen en mede gesponsord door Degussa en BASF een deel van het glasraam, dat in zeer slechte staat was, door Maud Ibanez, studente van de kunstacademie van Antwerpen (opleiding: conservatie-restauratie, afd. glas/metaal/keramiek) onder leiding van prof. Joost Caen, worden gerestaureerd. Het resultaat werd voor het eerst tentoongesteld op de Open Monumentendag 2006.

Het Paastafereel (rechtervenster) werd bij de verkoop van de privé-woning (Putte-Kapellen) van de eigenaar in 2014 verworven door de Cultuurkring, teneinde dit historisch stuk voor Antwerpen te kunnen behouden. Dit was mogelijk door de gulle sponsoring door nazaten van de oude genaturaliseerde Duitse families. Op 19 juni werd het paneel opgehangen in de Damiaankerk van het TPC (Groenenborgerlaan 149, 2020 Antwerpen. Daar is het tussen 8:30 en 20:00 elke dag te bewonderen.

Geschiedenis 

De glasramen zijn geschilderd door glasschilder, Franz Xavier Zettler (= Königliche Hofmalerei München). Het archief van deze indertijd wereldberoemde Glasmalerei is in 1939 terecht gekomen bij de Franz Mayer’sche Hofkunstanstalt München (na een fusie van beide bedrijven), maar gedeeltijke verloren gegaan in de oorlog. Enkel is tijdens het onderzoek door mw. Ibanez een foto van het middelse venster teruggevonden en twee werkschetsen voor het linkerglasraam, dat zij aan het restaureren was. (zie onder)

Op de zwart-wit afbeelding (uit 1907) zijn de 3 koorvensters te zien. In een architecturaal geheel zijn drie centrale scènes uit het evangelie afgebeeld. In de afbeelding hieronder zijn de 3 hoofdscenes erin gephotoshopped.

·

• Links = Gethsemane (de engel reikt de beker van het lijden aan de biddende Jezus).
• Midden = de stal van Bethlehem (Maria met het kindeke Jezus op schoot, Jozef staat ernaast, de os en ezel zijn er ook)
• Rechts = Verrijzenisvenster

Steeds speelt de handeling zich af op de panelen 2 en 3 en zijn de menselijke gedaante(n) verdeeld over twee delen. Een neogotische bekroning op paneel 4 loopt uit op een torenspits, die doorloopt in paneel 5. Paneel 1 is een architectonische onderbouw, overgaand in het begin van de afbeelding. De stijl is overwegend neogotisch, zoals verwacht kan worden in de kerkelijke kunst van die tijd, maar heeft ook flamboyante elementen en in de zorg voor het détail en de drapering van de kleren ook duidelijke ‘modieuze’ (art nouveau) trekken.

Men moet deze glasramen niet als een typisch representatief werk van het atelier F.X. Zettler beschouwen, maar meer als een illustratie van één van de vele mogelijkheden van deze firma. Deze diversiteit vormde de kracht van deze onderneming die reeds 18 jaren na haar oprichting in internationale reputatie had opgebouwd.

zoals mw. Ibanez in haar restauratierapport treffend opmerkt (p.19) De firma kon desgewenst ook byzantijns, renaissance of rococo afleveren. Juist dit eclecticisme is kenmerkend voor deze periode en stemt volkomen overeen met de architectuur van de Christuskirche zelf, waarin de architect Joseph Hertogs ook allerlei elementen heeft verenigd (bijv. een moderne metaalconstructie om het houten dak te ondersteunen, dat op zich weer een kopie was van Westminster Hall, de enige bovengrondse ruimte van het paleis van Westminster dat de brand in de 19de eeuw heeft overleefd), terwijl hij tegelijkertijd een synagoge voltooide in overwegend oriëntaalse stijl en een Vlaamse evangelische kerk in neo-romaanse stijl.